W dniu 5 maja 2019 r. w Holiszowie w zachodnich Czechach odbyły się uroczystości 74. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego przez polskich żołnierzy z Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych.
Uroczystości zorganizował Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych przy współpracy z Miastem Holiszów, Wojskiem Polskim, Instytutem Polskim w Pradze i Parafią katolicką w Stankowie.
Główne obchody odbyły się przy bramie do byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego w Holiszowie. Rozpoczęły się odegraniem dwóch hymnów narodowych – polskiego i czeskiego. Po hymnach do zgromadzonych przemówił Starosta Miasta Holiszów Libor Schropfen, przywitał zgromadzonych i przedstawił rys historyczny wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego w Holiszowie. Po przemówieniu Starosty okolicznościowe przemówienia wygłosili: Minister Jan Józef Kasprzyk – Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz Karol Wołek – Prezes Zarządu Głównego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
Następnie Prezes Związku Żołnierzy NSZ poprowadził ceremonię wręczenia okolicznościowych statuetek z symboliką Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych dla obecnych przedstawicieli instytucji państwowych i samorządowych obecnych na uroczystości.
Kolejnym punktem obchodów była ceremonia złożenia wieńców i wiązanek pod tablicą upamiętniającą wyzwolenie niemieckiego obozu koncentracyjnego w Holiszowie przez polskich żołnierzy z Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Wieńce złożyli: Zastępca Ambasadora RP w Republice Czeskiej – Antoni Wręga, Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych – Minister Jan Józef Kasprzyk, Attache Wojskowy Rzeczypospolitej Polskiej w Pradze – płk Jarosław Przybysławski, Dyrektor Instytutu Polskiego w Pradze – Maciej Ruczaj, Starosta Miasta Holiszów – Libor Schropfer, reprezentacja Policji Republiki Czeskiej Oddział Domazlice, wiceprezes Zarządu Głównego NSZ Alicja Siałkowska oraz wieniec od mieszkańców Miasta Kraków.
Po ceremonii składania wieńców trębacz odegrał utwór „Śpij Kolego”. Uroczystości zakończyły się odmówieniem Modlitwy Narodowych Sił Zbrojnych przez Karola Wołka. Obchody 74. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego w Holiszowie uświetnił Pododdział Reprezentacyjny Wojska Polskiego.
Po uroczystościach uczestnicy odwiedzili kościół św. Barbary we Všekarach, gdzie tuż po zakończeniu wojny 17 maja 1945 roku odbyły się śluby sanitariuszek i oficerów Brygady Świętokrzyskiej NSZ: Hanny Poray-Wybranowskiej i kpt. Henryka Figuro-Podhorskiego ps. „Step” oraz Marii Poray-Wybranowskiej i cc. mjr. Leonarda Zub-Zdanowicza ps. „Ząb”.
Następnie delegacja Związku Żołnierzy NSZ złożyła wiązankę pod pomnikiem 16. Dywizji Pancernej Armii Stanów Zjednoczonych, która brała udział w wyzwoleniu Pilzna razem z polskimi żołnierzami z NSZ. Żołnierze Brygady Świętokrzyskiej NSZ ramię w ramię z żołnierzami amerykańskimi, uczestniczyli w walkach z Niemcami w rejonie Pilzna, Holysova i Vsekar. Symbolem braterstwa broni było przyznanie żołnierzom polskim prawa noszenia odznaki 2. Dywizji Piechoty Armii USA „Indian Head”.
Rys historyczny
W dniu 5 maja 1945 r. żołnierze Brygady Świętokrzyskiej wyzwolili niemiecki obóz koncentracyjny Holleischen (filia KL Flossenbürg) w Holiszowie k. Pilzna. Oswobodzili około 1000 kobiet: 400 Francuzek, 280 Żydówek, 167 Polek, Czeszki, Holenderki, Belgijki, Rumunki, Jugosłowianki, Włoszki, Ukrainki, Rosjanki i inne narodowości.
Niemiecka obsługa obozu z SS planowała likwidację więźniarek pochodzenia żydowskiego przed nadejściem wojsk amerykańskich. Niemcy oddzielili je od pozostałych więźniarek innych narodowości, zamknęli w oddzielnym baraku a drzwi i okna zabili deskami. Obsługa obozu podłożyła pod barak substancje łatwopalne i czekała na rozkaz podłożenia ognia, żeby spalić Żydówki żywcem. Dobrze przeprowadzony atak Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych ocalił wszystkie więźniarki, żadna nie zginęła. Straty własne Brygady NSZ wynosiły 2 rannych.
Oprócz wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego w Holiszowie, Brygada Świętokrzyska oswobodziła około 6.000 cudzoziemskich robotników przymusowych, których Niemcy zmuszali do niewolniczej pracy w swoich zakładach przemysłowych w okolicy Holiszowa.
Polscy żołnierze z NSZ rozbijali niemieckie jednostki wojskowe na terenie Czech. Na przykład wzięli do niewoli sztab jednego z korpusów niemieckich, a następnie przekazali jeńców Amerykanom. Żołnierze NSZ likwidowali organizowane przez Niemców zasadzki na zbliżających się żołnierzy amerykańskich. Amerykanie w dowód wdzięczności zezwolili żołnierzom Brygady Świętokrzyskiej na noszenie na swoich mundurach naszywki 2. Dywizji Piechoty Armii Amerykańskiej „Indian Head” i po wojnie nie zgodzili się z żądaniem Stalina, na wydanie mu żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej NSZ.
Fakt wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego w Holiszowie obrazuje jaki był faktyczny stosunek Polaków i Polskiego Państwa Podziemnego do niemieckich obozów koncentracyjnych i niemieckiej polityki holokaustu. Współdziałanie w walce polskich żołnierzy z Brygady Świętokrzyskiej NSZ z żołnierzami amerykańskimi z 3. Armii USA gen. George Pattona jest jedynym takim przypadkiem w historii Polskiego Państwa Podziemnego.
